فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 4، شماره 3، پاییز 90 ، شماره پی در پی 13

تحلیل زبانی - بلاغیِ مصراعِ «خورد گاو نادان ز پهلوی خویش»

صفحه (0 - 0)
محمّد ایرانی
تاریخ دریافت مقاله :
تاریخ پذیرش قطعی مقاله :

چکیده
ادبیّتِ پهلوانیْ سرودِ حکیم طوس، شاهنامه، به عنوان متن ادبی ناشی از زبان و بیان هنری ذاتی و لاینفکّ آن است. زبان اثر و شیوه بیان خالق آن ـ که از ذهن هنرمندانه او سرچشمه میگیرد ـ گاهی با بازیهای زبانی، موجب چند معنایی (POLYSEMY) متن و برداشتها و تفسیرهای چندگانه از آن میشود. در جستار حاضر نگارنده، به یاری دانشهای ادبی به تحلیل سبک شناسانه گزارشهای مختلف شارحان در باب مصراعی از شاهنامه پرداخته است. در غالب شرحها، پیوند معنایی این مصراع با پاره نخست بیت بادید نیامده و به این نکته مهم که لَخت دوم بیت، مکمّل و نتیجه هشدار آشکار پاره نخست آن است، توجّه نشده و یا دریافتی سطحی و ساده، به دور از مفهوم ژرف آن به دست داده شده است. نتیجه بررسیها نشان میدهد که در یک لایه معنایی تازه، فرزانه طوس با کاربرد ترفند ادبی استعاره ـ کنایه، دشمنترین و نهانیترین دشمن پهلوانان، یعنی خودفریفتگی یا غرور نفس را چونان خصمی خانگی مینمایاند؛ حریفی که جسم قهرمان را در نظر او سخت و صُلب میآراید تا جان او را به آسانی برباید. فرزانه طوس با این هشدار از زبان شیرزنی که یکبار سهراب جوان را آزموده و آسیبجای او را دریافته ـ و مباد آنکه این بار قربانیِ فریفتگی و نازشِ نفسِ غرّار به ستبری اندام و زور بازو گردد ـ ضمن گوشزد کردن این نکته که خودپسندی و خودبسندگی زیبنده پهلوان جوانمرد زورمندی چون سهراب نیست بگونهای ظریف از مرگ سهراب بدلیل غرور و خامی، به خواننده پیشآگاهی (براعت استهلال) میدهد.

کلمات کلیدی
شاهنامه , ز پهلویِ , سبک شناسی , دستور زبان , بلاغت , گردآفرید , سهراب , استعاره ـ کنایه